Ο «μύθος» της εξάρτησης από το διαδίκτυο

Το διαδίκτυο και η τεχνητή νοημοσύνη δεν είναι εξάρτηση, όπως δεν είναι σύνδρομο ο Οιδίποδας. Στοιχειοθετούν, ως σημεία της πολιτισμικής μας εξέλιξης, ένα πέρασμα, μια νέα πολιτισμική μετάβαση.

Η τεχνητή νοημοσύνη (AI) και το διαδίκτυο συνιστούν αναμφίβολα ένα νέο πολιτισμικό παράδειγμα που έχει τη δυναμική να συγκριθεί με μεγάλες ιστορικές επαναστάσεις, όπως η Γεωργική και η Βιομηχανική επανάσταση. Και οι δύο αυτές επαναστάσεις άλλαξαν ριζικά τον τρόπο ζωής, τις κοινωνικές δομές και την οικονομία, δημιουργώντας θεμέλια για νέες φάσεις ανάπτυξης και εξέλιξης της ανθρωπότητας. Με παρόμοιο τρόπο, η τεχνητή νοημοσύνη και το διαδίκτυο προκαλούν τεράστιες αλλαγές στις σύγχρονες κοινωνίες. Αλλαγές που φέρνουν τεράστιες ανατροπές στο πεδίο της οικονομίας, της εργασίας και της παραγωγής, της επικοινωνίας και της συλλογικής έκφρασης, της καθημερινότητας των σχέσεων και της κουλτούρας. Αλλαγές που μεταβάλλουν τον υπαρξιακό προσανατολισμό του ανθρώπου και τον επηρεάζουν στην ολότητά του, ως βιο-κοινωνικό-ψυχικό ον.

Η τεχνητή νοημοσύνη εγείρει ζητήματα σχετικά με την ανθρώπινη ταυτότητα, την αυτονομία, τη δημοκρατία, τη συλλογική ευθύνη. Όπως συνέβη και στις προηγούμενες ιστορικές επαναστάσεις, που επίσης έθεσαν ερωτήματα για την κοινωνική οργάνωση και την ανθρώπινη πρόοδο. Η διαφορά με τις προηγούμενες επαναστάσεις είναι η ταχύτητα και η παγκόσμια διάδοση αυτών των τεχνολογιών. Οι αλλαγές που προκαλεί η τεχνητή νοημοσύνη και το διαδίκτυο πραγματοποιούνται μέσα σε λίγες δεκαετίες, με ταχύτατους ρυθμούς και επηρεάζουν άμεσα δισεκατομμύρια ανθρώπους. Ενώ η γεωργική και η βιομηχανική επανάσταση χρειάστηκαν περισσότερο χρόνο για να εδραιωθούν.

Η τεχνητή νοημοσύνη και το διαδίκτυο φέρνουν επομένως μια επανάσταση εφάμιλλη της Γεωργικής ή της Βιομηχανικής επανάστασης, καθώς προκαλούν συστημικές αλλαγές σε όλα τα επίπεδα της ανθρώπινης ζωής. Ωστόσο, η πρόκληση είναι αν θα καθοδηγηθούν αυτές οι αλλαγές με τρόπο που να εξυπηρετεί την ανθρωπότητα και να διασφαλίζει την ισότητα, την ηθική και τη βιωσιμότητα. Κάτι που ωστόσο δεν διαφαίνεται. Καθώς οι αντιφάσεις και οι ανισότητες του κόσμου βαθαίνουν, τουλάχιστον σε αυτή την ιστορική φάση. Καθώς οι εταιρείες που ελέγχουν την  «τεχνητή νοημοσύνη» τείνουν να ελέγχουν απόλυτα τους κρατικούς οργανισμούς (βλέπε Μασκ).

Στο νέο ψηφιακό περιβάλλον και τη νέα μορφή που παίρνει ο καπιταλισμός είναι παράδοξο να συζητάμε για το διαδίκτυο και την τεχνητή νοημοσύνη μόνο με όρους «επικινδυνότητας». Ειδικότερα όταν βάζουμε στην εξίσωση τα παιδιά. Τι θέλουμε; Να ζήσουν τα παιδιά μας έξω από τη νέα πραγματικότητα;

Ας μη δαιμονοποιούμε επομένως τη νέα τεχνολογία και τις αλλαγές που επιφέρει στις ζωές μας.

Ζούμε κυριολεκτικά σε μια ιστορικών διαστάσεων μετάβαση από το ένα πολιτισμικό υπόδειγμα σε ένα άλλο. Αυτό έχει τη μείζονα σημασία. Προς τι λοιπόν η δαιμονοποίηση;

Προφανώς η δαιμονοποίηση ενισχύει τη χειραγώγηση, καθώς εντείνει το φόβο. Κάθε εποχή είχε τους δικούς της τρόπους να δαιμονοποιεί το καινούργιο και να το μετατρέπει σε ένα πεδίο ελέγχου των συνειδήσεων. Έτσι, και σήμερα, επιχειρείται μια άνευ προηγουμένου προσπάθεια χειραγώγησης, με αιχμή του δόρατος την τεχνολογία. Όπως βεβαίως χρησιμοποιώντας και οποιαδήποτε άλλη μεταβολή συμβαίνει στον κόσμο μας. Όπως λόγου χάρη την κλιματική μετάβαση που είναι σε εξέλιξη. Αλλάζουν οι κλιματολογικές συνθήκες και μαζί τους θα συμπαρασύρουν ολόκληρο το πολιτισμικό μας οικοδόμημα. Η Γη έχει τους δικούς της ρυθμούς και το κλίμα εναλλάσσεται διαχρονικά, αλλάζοντας τη βιοποικιλότητα του πλανήτη και καταπίνοντας στο διάβα του ολόκληρους πολιτισμούς. Ενώ αλλάζει το κλίμα της Γης η προπαγάνδα πάει τη συζήτηση στην ενοχή, στην «ατομική» ευθύνη μας έναντι του κλίματος. Στο τέλος θα πιστέψουμε πως φταίμε και για την εξαφάνιση των δεινοσαύρων.

Τα παιδιά γεννιούνται σε αυτό το νέο πλαίσιο. Δεν μπορούν να είναι αποκομμένα από την τεχνολογία. Αυτή είναι παντού γύρω τους. Είναι παράδοξο επομένως να συζητάμε για εξάρτηση από το διαδίκτυο και να εντάσσουμε σε αυτή την παραδοξότητα το μεγαλύτερο μέρος του νεανικού πληθυσμού. Προφανώς η κατάχρηση και η εξάρτηση από τις οθόνες υφίσταται. Δεν αφορά όμως το σύνολο του πληθυσμού των παιδιών και των νέων. Όπως ούτε των ενηλίκων.

Αν δεν μας αρέσει ο πολιτισμός μας, ας τον αλλάξουμε. Ειδάλλως ας αποδεχθούμε πως ο κόσμος μας έχει παντού οθόνες.

Με  αυτή την παραδοχή θα μεγαλώσουμε και τα παιδιά μας. Η τεχνολογία δεν θα μας εμποδίσει, πιστέψτε με, από το να τα μεγαλώσουμε με τις αρχές και τις αξίες που εμείς θέλουμε και επιλέγουμε να έχουμε. Αν θέλουμε να μιλήσουμε για μεγάλωμα, τότε καλό είναι να επικεντρωνόμαστε στην ηθική και στις αξίες μας κι όχι στην επικινδυνότητα του διαδικτύου.

Αλλάζω σελίδα, ας το δούμε κι από την άλλη πλευρά. Εάν ο παγκόσμιος πληθυσμός εναγκαλιστεί με το δόγμα του σύγχρονου καπιταλισμού, τότε όντως η χρήση της νέας τεχνολογίας θα καταστήσει το μεγαλύτερο μέρος του «χρήστες». Χρήστες του διαδικτύου και της τεχνητής νοημοσύνης. Όσοι δεν χρησιμοποιούν το διαδίκτυο - προσεχώς την τεχνητή νοημοσύνη και πόσα άλλα που δεν τα βάζει ο νους μας- θα είναι εκτός «συστήματος». Εκτός ζωής ενδεχομένως, εφόσον όλες οι καθημερινές συναλλαγές τείνουν να γίνονται ψηφιακά.

Το ουσιώδες ερώτημα που τίθεται, επομένως, δεν είναι εάν κινδυνεύουν τα παιδιά και οι νέοι από το διαδίκτυο, αλλά εάν θα επιτρέψουμε η τεχνολογία να γίνει το βασικότερο όπλο χειραγώγησης και ελέγχου στα χέρια της ολιγαρχίας του πλούτου. Ή όχι!

Προφανώς εάν το δούμε από το φίλτρο της διακινδύνευσης και της δαιμονοποίησης έχουμε το μεγαλύτερο σε ποσοστό αριθμό εξάρτησης των ανθρώπων από ένα «αντικείμενο». Τους χρήστες του διαδικτύου. Σε αυτή την περίπτωση θα το παλεύουμε ατομικά κι ενοχικά. Δεν είναι όμως αυτή η πλευρά η σημαντικότερη. Το πρόβλημα δεν είναι σε όσους κάνουν κατάχρηση της τεχνολογίας, αλλά στη σκοπιμότητα και στα νοήματα που θα «επιλέξουμε» ως ανθρωπότητα να δώσουμε στην «τεχνολογία».

Όπως υποστηρίζει ο Θεοφάνης Τάσης η κακή χρήση της τεχνητής νοημοσύνης μπορεί να μας στερήσει την αυτονομία και την ανθρωπινότητά μας. Να καταστήσει ακόμη πιο προβληματικές τις δημοκρατίες μας, καθώς θα δίνει όλο και περισσότερο τον έλεγχο στους λίγους. Και κυρίως επειδή εξαιτίας της ευκολίας που υπόσχεται θα μας αφαιρέσει τη δυνατότητα να είμαστε δημιουργικοί. Ο άνθρωπος κινδυνεύει στο νέο ψηφιακό περιβάλλον να αποσωματοποιηθεί και να χάσει τις βαθιά ανθρώπινες ιδιότητές του.

Οι τεχνολογικές εξελίξεις θα συμπαρασύρουν ευρύτερες αλλαγές σε όλα τα πεδία. Θα υπάρξουν γεωπολιτικές συνέπειες που θα συμπαρασύρουν την ανθρωπότητα σε νέους πολέμους (ενδεχομένως) για τον έλεγχο των πρώτων υλών (απαραίτητων για να λειτουργήσει η νέα τεχνολογία). Θα υπάρξουν εθνικές και κρατικές συνέπειες καθώς θα ενταθούν οι ανταγωνισμοί και οι συγκρούσεις μεταξύ διαφόρων κρατικών σχηματισμών. Και βεβαίως θα ενταθούν οι ανταγωνισμοί ως προς την αρτιότερη μορφή τεχνητής νοημοσύνης που θα έχει ο καθένας στα χέρια του. Και φυσικά το ποιος θα κατέχει τον έλεγχο και την εξουσία των εταιρειών τεχνητής νοημοσύνης θα παίζει το σημαντικότερο ρόλο.

Αυτά κι άλλα πολλά ζητήματα θάβονται κάτω από τις ανούσιες εξαγγελίες της κυβέρνησης για γονικό έλεγχο.