Θα μ’ αγαπάς για πάντα;

Στα φύλλα πορείας ΙΙ ο Χόρχε Μπουκάι περιγράφει έναν πανάρχαιο ινδιάνικο μύθο:

Ένα όμορφο ζευγάρι πάει στον μάγο της φυλής και του ζητάει να τους δώσει ένα μαγικό, ένα φυλακτό που θα τους κάνει να είναι για όλη τους τη ζωή μαζί. Ο μάγος τους στέλνει να πιάσουν με τα χέρια τους ένα γεράκι η νέα και έναν αετό ο νέος και να τα φέρουν στη σκηνή του. Όταν καταφέρνουν ενώπιον του μάγου να παρουσιάσουν τα πουλιά, εκείνος του λέει να τα δέσουν μεταξύ τους και να τα αφήσουν ελεύθερα. Τα πουλιά δεν μπορούν να πετάξουν, σέρνονται και επιτίθενται το ένα στο άλλο. «Αυτή τη σκηνή να μην την ξεχάσετε ποτέ», λέει ο μάγος στο ζευγάρι. Τώρα είστε κι εσείς ένας αετός κι ένα γεράκι, αν δεθείτε όμως ο ένας με τον άλλο, ακόμη κι από αγάπη, όχι μόνο θα σέρνεστε στη ζωή σας, αλλά αργά ή γρήγορα θα πληγώνεται ο ένας τον άλλο.

Ο μεγαλύτερος φόβος σε μια συντροφική σχέση (αλλά και σε κάθε στενή σχέση) είναι το αν θα μας αγαπάει ο άλλος για πάντα. Τι κάνουμε όμως εμείς για να έχουμε την αγάπη των άλλων και γιατί πολλές φορές κατορθώνουμε να έχουμε το αντίθετο; Η απάντηση σε αυτή την ερώτηση ξετυλίγει, θα λέγαμε το μπερδεμένο κουβάρι των συντροφικών σχέσεων. Εξάλλου στην ψυχοθεραπεία πολλές φορές συναντάμε ανθρώπους που είναι απογοητευμένοι και μπερδεμένοι στη συντροφική τους σχέση. Ανθρώπους που στο όνομα της αγάπης δημιουργούν δυσλειτουργικές σχέσεις με έντονες συγκρούσεις ή εκκωφαντικές σιωπές, σαν να είναι δεμένοι με ένα αόρατο νήμα, όπως το γεράκι κι ο αετός του ινδιάνικου μύθου.

Τι είναι όμως η αγάπη και πώς εκφράζεται; Η αγάπη είναι κυρίως πράξη κι ως εκ τούτου μπορεί να πάρει διάφορες μορφές. Υπάρχει η μορφή της εξαρτητικής ή ανώριμης αγάπης όπου αγαπάμε γιατί φοβόμαστε τη μοναξιά. Όπως άλλωστε λέει ο Erich Fromm «Η ανώριμη αγάπη λέει "σ’ αγαπώ επειδή σε χρειάζομαι". Η ώριμη αγάπη λέει "σε χρειάζομαι επειδή σ’ αγαπώ"».

Είναι χαρακτηριστικό πως στην ανώριμη αγάπη αναζητούμε εξωτερικές εγγυήσεις για αιώνια πίστη και αφοσίωση. Κατά αυτό τον τρόπο ο σύντροφος μεταμορφώνεται σε φυλακτό να μας φυλάει. Ωστόσο, όσο περισσότερο θεωρούμε δεδομένη και παντοτινή τη σχέση και την αγάπη του άλλου τόσο δημιουργούμε τις συνθήκες ώστε η σχέση να κουραστεί και να χαθεί κι αυτό γιατί στις δεδομένες καταστάσεις δεν επενδύουμε όσο χρειάζεται. Κι όχι μόνο δεν επενδύουμε, αλλά συνήθως κάνουμε το αντίθετο, έχουμε δηλαδή την απαίτηση η σχέση να υπηρετεί διαρκώς τις ανάγκες μας. Θέλουμε μέσα από τη σχέση, δηλαδή, να πάρουμε όλα όσα έχουμε ανάγκη: αποδοχή, νοιάξιμο, στοργή, φροντίδα και «proderm», όπως έλεγε και μια παλιά διαφήμιση. Όσο, βέβαια, τα περιμένουμε από τη «σχέση» τόσο μεγαλύτερος καθίσταται ο φόβος μη τυχόν κι αυτή χαθεί (να ο ορισμός της εξαρτητικής σχέσης). Ο φόβος όμως της απώλειας μας κάνει να υψώνουμε τείχη και να δημιουργούμε στρεβλώσεις, από τις οποίες η μεγαλύτερη είναι να νομίζουμε πως η σχέση είναι μια διαρκής τροφός –μια ανεξάντλητη μαμά- κι όχι ένα οικοδόμημα που χτίζεται δύσκολα.

Φυσικά στην πράξη, στη σκακιέρα των σχέσεων, οι κινήσεις μόνο εύκολες δεν είναι! Αντιθέτως, απαιτούν δέσμευση και αποδοχή. Οι σχέσεις χρειάζονται δύο δεσμευμένες και συνάμα ολοκληρωμένες προσωπικότητες που συναισθάνονται τις ανάγκες και τις επιθυμίες του άλλου και γνωρίζουν πώς να επικοινωνούν αυθεντικά. Δεν δίνουν όμως εγγυήσεις διά παντός. Το συμβόλαιο της σχέσης δεν υπογράφεται εφάπαξ. Οφείλουμε να είμαστε καθημερινά ενήμεροι και να επιδιώκουμε την εξέλιξή της. Η αξία μάλιστα της σχέσης έρχεται μέσα από την προσωπική μας ανατροφοδότηση, επανατοποθέτηση και διαρκή αλλαγή. Τροφοδοτούμε με ενέργεια τη σχέση για να μπορεί κι εκείνη να μας δώσει. Είναι αφελές να θεωρεί κάποιος πως οι σχέσεις μπορούν να λειτουργήσουν στον αυτόματο πιλότο.

Η παραπάνω είναι η μορφή της αυθεντικής ή ώριμης αγάπης, βασικό συστατικό της οποίας είναι πρώτα απ’ όλα η δέσμευση και η αγάπη στον εαυτό μας. Μόνο όταν αγαπάμε τον εαυτό μας μπορούμε να αγαπάμε και τον άλλο. Και τι ακριβώς σημαίνει αυτό; Ότι μπορούμε να αποδεχθούμε τον άλλο όπως είναι χωρίς την απαίτηση να αλλάξει για εμάς. Πως δεν κρίνουμε τον άλλο, αλλά αναγνωρίζουμε ποιος είναι και γιατί είμαστε μαζί του. Πως είμαστε ικανοί να εκφράσουμε τις επιθυμίες μας και δεν περιμένουμε ο άλλος να τις μαντέψει. Πως δεν φοβόμαστε να εκφράσουμε τις διαφωνίες μας, τις σκέψεις και τα συναισθήματά μας, ακόμη κι αν αυτά δεν είναι αποδεκτά από τον άλλο. Πως η ελεύθερη έκφραση δεν πρέπει να μας τρομάζει, αλλά να την επιδιώκουμε. Πως δίνουμε χωρίς να ζητάμε ανταλλάγματα… τελικά.

Σε αυτή την περίπτωση μιλάμε για την ανιδιοτελή ή την αυθεντική αγάπη, την αγάπη που ύμνησε ο Πάμπλο Νερούδα με τους στίχους «Σ' αγαπώ μη γνωρίζοντας πώς, από πού και πότε, σ' αγαπώ στα ίσια δίχως πρόβλημα ή περηφάνια: σ' αγαπώ έτσι γιατί δεν ξέρω μ' άλλον τρόπο...». Είναι η αγάπη που συνθέτει το «εγώ» και το «εσύ» στο «εμείς» δημιουργώντας ένα ενιαίο σύνολο δύο ξεχωριστών ανθρώπων.