Ανθρώπων πάθη

Σύμφωνα με τον Σπινόζα τα ανθρώπινα πάθη, όπως η αγάπη, το μίσος, η οργή, ο φθόνος, η έπαρση, η ευσπλαχνία και οι υπόλοιπες διακυμάνσεις της ψυχής δεν είναι διαστροφές της ανθρώπινης φύσης, αλλά ιδιότητες που της ανήκουν, όπως ανήκουν στη φύση της ατμόσφαιρας η ζέστη και το κρύο. Ειδικότερα, ακόμη κι όταν τα πάθη μας καταδυναστεύουν, είναι αναγκαία κι έχουν καθορισμένες αιτίες, μέσω των οποίων μπορούμε να αντλήσουμε τη βαθύτερη γνώση του εαυτού μας. Θα λέγαμε, δηλαδή, ότι τα πάθη είναι ο δρόμος για την ανάσταση και την ψυχική αναγέννηση.

Υπάρχουν άνθρωποι, όμως, που είναι τόσο δεμένοι με τα βάσανά τους, ώστε υπηρετώντας ρόλους που τους καταδυναστεύουν, εξαιτίας του πολύ έντονου φόβου της αλλαγής, ζουν μια μαρτυρική ζωή. Μια ζωή, που ενώ διαρκώς «παθαίνουν» και ζουν δυστυχισμένοι, τη ζουν δίχως πάθος. Τι κάνει όμως έναν άνθρωπο που διαρκώς «παθαίνει» στη ζωή του να μη μαθαίνει από τα λάθη και τις κακοτοπιές και, κυρίως, τι δένει τους ανθρώπους αυτούς στη δυστυχία;

Ο Κώστας έχασε τον πατέρα του από καρδιακή προσβολή όταν ήταν 16 ετών, σε μια ηλικία που ένιωθε πως τον είχε ακόμη ανάγκη πριν κάνει τα πρώτα του βήματα στην ενήλικη ζωή. Μεγάλωσε κι έκανε τη δική του οικογένεια κουβαλώντας το τραύμα της απώλειας, δίχως όμως να το συνειδητοποιεί. Εξάλλου, κι η καθημερινότητα δεν του άφηνε και πολλά περιθώρια να σκύψει μέσα του και να κατανοήσει τις βαθύτερες σκέψεις και τα συναισθήματά του. Είχε όμως πάντα στο νου του πως αυτός δεν θα επέτρεπε ποτέ και με κανένα τρόπο να «φύγει», πως θα είναι πάντα εκεί για τα δικά του παιδιά και θα τα προστατεύει με κάθε τίμημα. Κατ´ αυτόν τον τρόπο, παρότι δεν ήταν ευτυχισμένος στο γάμο του δεν έφευγε, με το πρόσχημα πως τα παιδιά του τον χρειάζονται. Τα σχεδόν είκοσι χρόνια του έγγαμου βίου τα έζησε μέσα στο φόβο και την ένταση, ώσπου παθαίνει ένα έμφραγμα που λίγο έλειψε να τον στείλει στον άλλο κόσμο. Φοβήθηκε, τρόμαξε, σκέφτηκε πως περίπου στην ίδια ηλικία πέθανε ο πατέρας του από τον ίδιο λόγο, πως αν δεν υπήρχε εξέλιξη στην ιατρική επιστήμη μπορεί κι αυτός να μη ζούσε κι ο γιος του θα έμενε το ίδιο απροστάτευτος όπως κι εκείνος τότε. Ο φόβος τον κατέλυσε, μα δεν ήταν αρκετός να τον κάνει να στραφεί στον εαυτό του και να δει τι δεν πάει καλά. Ώσπου η γυναίκα του του ανακοινώνει πως θέλει διαζύγιο. Τώρα που τα παιδιά φύγαν από το σπίτι για σπουδές δεν το χρειάζεται άλλο. Πολλά ζευγάρια το παθαίνουν αυτό εξάλλου, είναι μαζί ως γονείς κι όταν τελειώνει αυτό χάνουν το νόημα της συνύπαρξης.

Ο Κώστας μεγάλωσε με το αντρικό πρότυπο του «προστάτη» της οικογένειας. Αυτό του δίδαξε ο πατέρας του, αυτό προσπάθησε να εφαρμόσει στην δική του οικογένεια. Η κρίση στο γάμο όμως και ο φόβος πως θα χάσει το ρόλο του τον φέρανε στο κατώφλι της ψυχοθεραπείας. Εκεί, άρχισε να συνειδητοποιεί σταδιακά το τίμημα που πληρώνει καθηλωμένος στο ρόλο του «προστάτη». Πως κι ο πατέρας του για να υπηρετήσει αυτό το ρόλο άντεχε πολλές πιέσεις, δεν εξέφραζε τα ζόρια του και μια μέρα έσκασε σαν μπαλόνι, όπως χαρακτηριστικά ανέφερε. Επιπλέον άρχισε να συνειδητοποιεί πως ο «προστάτης» είναι στην ουσία ένας αδύναμος άνθρωπος. Πως το να προστατεύει κανείς τους άλλους δίχως να φροντίζει τον εαυτό του είναι μια ψευδαίσθηση που στην ουσία κρύβει την αδυναμία να αναλάβει κάποιος την προσωπική ευθύνη. Πως ο «προστάτης» έχει ανάγκη έναν άλλο προστάτη. Δικός του προστάτης, για παράδειγμα, ήταν η μητέρα του. Άρχισε, έτσι, να συνειδητοποιεί καινούργια πράγματα για τη σχέση με τη μητέρα του, να βλέπει πως μεγάλωσε υπό την κυριαρχία της και πως ακριβώς το ίδιο μοντέλο αναπαρήγαγε και στη σχέση με τη γυναίκα του. Της επέτρεπε εκείνη να κυριαρχεί σε όλα, πως θα μεγαλώσουν τα παιδιά, που θα κάνουν γιορτές, με ποιους θα κάνουν παρέα, κ.ο.κ.

Η συμβολική πορεία της ανάστασης μέσα από τα πάθη δημιουργεί ένα τεράστιο άγχος σαν αυτό που έχουν οι άνθρωποι μπροστά στην ελευθερία και την ευθύνη να την υπηρετούν. Το άγχος αυτό σε πολλές περιπτώσεις, όπως και στου Κώστα, οδηγεί τους ανθρώπους σε παλινδρομικές κινήσεις προς ασφαλή καταφύγια ρόλων και σχέσεων που, ενώ τους κάνουν δυστυχισμένους, δεν μπορούν να ξεφύγουν από αυτές. Κατά κάποιο τρόπο, θα λέγαμε ότι, δεν αντέχουν το βάρος της ελευθερίας και υποδουλώνονται στην ασφάλεια των άλλων, έναντι των οποίων εξεγείρονται και δυσανασχετούν, αλλά πάντα επιστρέφουν. Είναι, δηλαδή, σα να λειτουργούν παρορμητικά μέσα από στερεοτυπικές και ασυνείδητες διεργασίες που τις επιλέγουν όχι έπειτα από σκέψη, αλλά λόγω των βιωμάτων τους. Επιχειρούν, με άλλα λόγια, την αναβίωση όσων έχουν εσωτερικεύσει από παιδιά, έως ότου οι διεργασίες αυτές απαντηθούν. Εν προκειμένω το δράμα του Κώστα ήταν η επανάληψη ενός ρόλου που τον καταδυνάστευε και, στην ουσία, τον ακύρωνε ως άνθρωπο, ως σύντροφο κι ως πατέρα. Η δική του ανάσταση ήταν η συνειδητοποίηση πως ο εαυτός του χρειάζεται προστασία και πως μόνο μέσα από έναν υγιή εαυτό θα καταφέρει να σχετιστεί λειτουργικά και με τους υπόλοιπους.

Η επανάληψη του ανθρώπινου δράματος θυμίζει σε αρκετά σημεία, την επανάληψη του κοσμικού δράματος του Θεανθρώπου, η οποία και μας υποδεικνύει την πορεία προς την ανάσταση. Σε πείσμα, λοιπόν, των καιρών στην εποχή της κρίσης και των μεγάλων και μικρών απωλειών ανοίγεται μια δυνατότητα επαναξιολόγησης των δεδομένων της ύπαρξής μας και χάραξης ενός δρόμου προς την ελευθερία από τους καθημερινούς μας καταναγκασμούς και την αποτίναξη του άβολου εαυτού μας. Ο δρόμος αυτός είναι που οδηγεί στην αυτογνωσία και την απελευθέρωση από τα συναισθηματικά δεσμά και τις προσωπικές φυλακές που δημιουργούν οι άνθρωποι για να νιώθουν ασφαλείς. Οδηγεί, τελικά, στην αγάπη του εαυτού και των άλλων και στο δικαίωμα να ονειρευόμαστε μια καλύτερη ζωή.

Καλή (προσωπική) Ανάσταση