Ψυχοθεραπευτική προσέγγιση σε θέματα διατροφικών διαταραχών

Το σώμα παίρνει τη μορφή των σχέσεων μας

Όλοι οι άνθρωποι έχουμε συνδέσει την διατροφή με κάποιο υπαρξιακό διακύβευμα, όπως η επιβίωση, η αγάπη και το νοιάξιμο, το κύρος και η αυτοεκτίμηση, η ανακούφιση και η παρηγοριά, η υποχρέωση έναντι των άλλων, η αυτοφροντίδα, η συμμόρφωση κ.ο.κ., το οποίο διαμορφώνει παράλληλα κι ένα μοτίβο σχέσεων.
Όλες οι διατροφικές διαταραχές εδράζονται στις παραπάνω υπαρξιακές συνδέσεις και τα «μαθημένα» μοτίβα σχέσεων.

Όταν θέλουμε επομένως να αλλάξουμε διατροφικές συνήθειες, εκτός από την επιλογή μιας σωστής διατροφής χρειάζεται να αλλάξουμε και την ίδια την κουλτούρα της διατροφής, δηλαδή να μετασχηματίσουμε τα νοήματα με τα οποία έχουμε διασυνδεθεί μαζί της.

Σήμερα στην Ελλάδα (WHO European Regional Obesity Report 2022) σχεδόν οι έξι στους δέκα ενήλικες είναι υπέρβαροι ή παχύσαρκοι και αντίστοιχα ένα στα τρία παιδιά αντιμετωπίζει ζητήματα αύξησης βάρους ή παχυσαρκίας. Η αύξηση βάρους πέρα από τα φυσιολογικά όρια επιβαρύνει τον οργανισμό και γίνεται η αιτία πολλών ασθενειών, αλλά και θανάτων. Καρδιοαγγειακά νοσήματα, καρκίνοι, διαβήτης τύπου 2, κ.α. ενοχοποιούν την αύξηση βάρους και την παχυσαρκία ως βασικές αιτίες εμφάνισής τους.

Τα ψυχοκοινωνικά και συναισθηματικά ζητήματα που προκύπτουν από την αύξηση του σωματικού βάρους και την παχυσαρκία παρουσιάζουν, επίσης, μια αντίστοιχη αυξητική τάση. Η αύξηση βάρους και η παχυσαρκία εμφανίζονται ως σύμπτωμα της ευρύτερης δυσφορίας που αισθάνονται οι άνθρωποι με τον εαυτό τους και τους άλλους.  Η συγκεκριμένη συμπτωματολογία δημιουργεί ένα εξαρτητικό υπόβαθρο όπου οι άνθρωποι βάζουν κιλά για να νιώσουν καλά και συγχρόνως αυτό τους προκαλεί έντονα δυσφορικά συναισθήματα, τα οποία με τη σειρά τους λειτουργούν αγχωτικά προς την κατεύθυνση ακόμη μεγαλύτερης λήψης τροφής. Η σύνδεση της τροφής με την ψυχοσύνθεση του ατόμου και τα ευρύτερα κοινωνικά νοήματα και μοτίβα επιβάλλουν μια ολιστική θέαση και στον τρόπο αντιμετώπισης της αύξησης βάρους και της παχυσαρκίας. Αυτό σημαίνει πως πέρα κι έξω από την βελτίωση της διατροφής σε ποσότητα και ποιότητα είναι σημαντική η συνειδητοποίηση των ψυχοκοινωνικών παραγόντων που ωθούν ένα άνθρωπο στην υπερφαγία. Για να χάσει κάποιος/α κιλά πρέπει πρώτα να κατανοήσει τις συνδέσεις της διατροφής του με την δι-αγωγή και την κουλτούρα του και να επιχειρήσει αντίστοιχες αλλαγές στον τρόπο που θρέφεται συμβολικά και κυριολεκτικά.  

Αντιλαμβανόμενοι την συνεισφορά της κουλτούρας, καθώς και των νοημάτων με τα οποία έχει συνδέσει ο καθένας την ύπαρξή του με τις διατροφικές συνήθειες και διαταραχές δημιουργούμε ένα διαφορετικό ψυχοθεραπευτικό μοντέλο ώστε να τις αντιμετωπίσουμε. Σε αυτή την περίπτωση αξιοποιούμε την αύξηση του σωματικού βάρους ως ένα σύμπτωμα που προσκαλεί τον άνθρωπο σε ένα ταξίδι αυτογνωσίας, σαν ένα σινιάλο διαρκούς υπενθύμισης για άλλου είδους βάρη που κουβαλά κι ενδεχομένως για άλλου είδους συναισθηματικές ελλείψεις που καλύπτονται μέσα από την κατανάλωση τροφής. Το ζήτημα της αύξησης του σωματικού βάρους είναι ένα πολυδιάστατο και πολυσύνθετο κλινικό σύμπτωμα που απαιτεί νέες μεθόδους για να υποστηριχθεί το άτομο στην προσπάθειά του να απαλλαγεί από αυτά δίχως να αγνοήσει τα μηνύματα που κουβαλούν. Διότι σε αυτή την περίπτωση το πιθανότερο είναι να μπει σε ένα φαύλο κύκλο ενοχών/δίαιτας/ενοχών και να ξαναβάζει αυξανόμενα τα αρχικά κιλά.

«Διατροφικές επιλογές, διαταραχές στο περιβάλλον»

Στο ινστιτούτο συμβουλευτικής & ψυχοθεραπείας ΝΗΜΑ στόχος της μεθοδολογική μας προσέγγισης είναι να αποφορτίσει συναισθηματικά τα άτομα που θέλουν να χάσουν βάρος ή που βιώνουν μια διατροφική διαταραχή, φωτίζοντας τις κοινωνικό-ψυχικές πτυχές του κλινικού συμπτώματος και τοποθετώντας την διαχείρισή του στις  σχέσεις του ατόμου με το περιβάλλον του. Όσο το άτομο κατανοεί τους τρόπους που σχετίζεται με τους ανθρώπους που τον περιβάλλουν τόσο θα κατανοεί τους λόγους και τους τρόπους με τους οποίους τρέφεται. Εξάλλου ο καθένας επιλέγει -μεταξύ άλλων- να επικοινωνεί με το πλαίσιο που ανήκει, τις περισσότερες φορές ασυνείδητα, με τρόπους που σχετίζονται με την διατροφή του.

Η θεραπεία των διατροφικών «διαταραχών» μέσα από το πρίσμα της εξελικτικής συστημικής προσέγγισης προτείνει την αντικατάσταση της λέξης «διαταραχή» με την λέξη «επιλογή» και τοποθετεί το κλινικό σύμπτωμα μέσα στο κοινωνικό του πλαίσιο. Γι’ αυτό έχουμε αντιστρέψει τους όρους αναφερόμενοι στην έννοια της διατροφικής «επιλογής», ως μέρος μιας «διαταραχής» του κοινωνικού πλαισίου. Δηλαδή οι άνθρωποι επιλέγουν την διατροφή τους μέσα σε ένα διαταραγμένο κοινωνικό πλαίσιο κι επομένως οι διατροφικές συνήθειες αποκτούν ένα πολιτισμικό υπόβαθρο (Βάσω Τόλη & Αλεξάνδρα Γκέγκα, 2023) Εργασία των Βάσω Τόλη και Αλεξάνδρας Γκέγκα στο πλαίσιο της εξειδίκευσής τους στην εξελικτική συστημική προσέγγιση. Αν κοιτάξει κανείς φωτογραφίες που απεικονίζουν τους ανθρώπους στην δεκαετία του 1960 σπάνια θα αντικρύσει κάποιον υπέρβαρο. Αυτό συνδέεται άμεσα αφενός με τους διαθέσιμους διατροφικούς πόρους κι αφετέρου με την διαφορετική κουλτούρα που διέπνεε η λήψη τροφής τους ανθρώπους. Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα που δείχνει την μετάβαση προς μια διαφορετική διατροφική κουλτούρα είναι η βρώση γλυκών. Στις παραδοσιακές κοινωνίες η βρώση γλυκών συνδέονταν με ξεχωριστές στιγμές της ζωής των ανθρώπων, όπως ήταν οι γιορτές, οι τελετές, κλπ. Σήμερα η κατανάλωση γλυκών έχει αποσυνδεθεί από την γιορτή και τις διάφορες τελετουργίες και συνδέεται άμεσα με την ηδονή και την απόλαυση. Το νόημα της υπερκατανάλωσης γλυκών συνδέεται άμεσα με το νόημα της ηδονικής απόλαυσης που προσεγγίζουν οι σημερινοί άνθρωποι γενικότερα τη ζωή τους.

Η ψυχοθεραπεία προσεγγίζει το αυξημένο σωματικό βάρος ως σύμπτωμα μιας γενικότερης δυσφορίας και επικεντρώνεται στα προσωποποιημένα μηνύματα που στέλνει στον αποδέκτη του. Όλα αυτά τα νοήματα έρχονται σταδιακά στο ψυχοθεραπευτικό πεδίο και ανοίγουν τον δρόμο για προσωπικές κατανοήσεις και μετασχηματισμούς.