Κοινωνία του μίσους και της οργής

Η οικονομική κρίση έφερε πολλές –δυσάρεστες- αλλάγες στην ζωή μας. Οι κοινωνικές ανισότητες μεγάλωσαν και συνεχώς μεγαλώνουν και το όνειρο μιας πιο δίκαιης κοινωνίας απομακρύνεται όλο και περισσότερο. Κι όχι μόνο εδώ σε μας. Τα δεδομένα σε παγκόσμιο επίπεδο αποτελούν μια αδιάψευστη αλήθεια:  τεράστια συσώρευση του πλούτου στα χέρια λίγων ανθρώπων και παράλληλη αύξηση της ανέχειας, της πείνας και της εξαθλίωσης.

Μέσα σε αυτό το ζοφερό περιβάλλον, στην χρονική συγκυρία που ο καπιταλισμός τρώει τα παιδιά του, παρατηρούνται φαινόμενα, κυρίως στον εικονικό κόσμο του διαδικτύου, μιας κοινωνικής διαμαρτυρίας με την κωδική ονομασία το κίνημα του “ψόφα”. Παρατηρείται δηλαδή μια αύξηση του μίσους και της οργής που έχει όμως εικονικά χαρακτηριστικά. Αναπτύσσεται στον “προστατευμένο” κόσμο του διαδικτύου και σε καμιά περίπτωση δεν αποτελεί απειλή για το σύστημα. Τουλάχιστον έτσι όπως αναπτύσσεται άναρχα, διακεκομένα και άστοχα. Το άστοχα έχει να κάνει κυρίως με το γεγονός πως το μίσος και η οργή πληγώνει αυτόν που το εκπορεύει κι όχι τον υποτιθέμενο αποδέκτη. Ο καθένας που μπαίνει στην παγίδα της ρητορικής του μίσους, απλά δηλητηριάζει την ψυχή του και πλήττει τον χαρακτήρα του.

Αυτές οι άσφαιρες απόπειρες οργής δείχνουν ένα εσωτερικό διάλογο που δεν έγινε. Σαν τον θυμωμένο άνθρωπο που δηλώνει εξοργισμένος με τον γείτονά και φαντάζεται πως τον εκδικείται με ένα σωρό τρόπους στο μυαλό του. Μα ποτέ δεν έχει την δύναμη να πάει να λύσει τις διαφορές του. Το διαδίκτυο σου δίνει μια ψευδαίσθηση παντοδυναμίας –δυστυχώς-, ένα σκαμνί να ανέβεις μερικούς πόντους. Το ίδιο αυτό σκαμνί όμως γίνεται η βάση που κάποιος ισχυρός να τραβήξει όταν σου βάλουν την θηλειά στο λαιμό.

Προφανώς κάποιος μπορεί πει πως το φαινόμενο αυτό είναι το αίτιο της αύξησης των οικονομικών ανισοτήτων. Αν είναι έτσι τότε σίγουρα μπορούμε να πούμε πως ο τρόπος αυτός αντίδρασης είναι σαν να πολεμάς με ξίφος απέναντι σε κανόνια.

Το φαινόμενο έχει πολλές αναγνώσεις και διαστάσεις. Είναι σημάδι μιας κοινωνικής έντασης και μια προσπάθεια ατομικής διαχείρισης της. Σε καμιά περίπτωση δεν αποτελεί συλλογικό διακύβευμα και δεν οριοθετείτε με πολιτικούς και ιδεολογικούς όρους. Είναι μια απελπισμένη προσπάθεια σε συναισθηματικό επίπεδο να αντέξει ο άνθρωπος τα δεινά του, αλλά ταυτόχρονα και μια αυταπάτη μεγαλομανίας.

Συνήθως αυτός που αισθάνεται πως είναι σε μειονεκτική θέση, πως αδικείται (ο αδύναμος) υιοθετεί συμπεριφορές που ξε-φεύγουν από την κυρίαρχη ηθική και τους κυρίαρχους κανόνες συμπεριφοράς. Είναι ένα είδος κοινωνικής αντίδρασης που μοιάζει με την συμπεριφορά που έχουν τα αντιδραστικά παιδιά στην οικογένεια. Αυτές οι συμπεριφορές είναι μεν αναμενόμενες, αλλά εντελώς ανώριμες και στηρίζονται σε μια σχεδόν μεταφυσική αίσθηση αποκατάστασης της αδικίας (θεέ μου κάνε κάτι να ψοφίσει η κατσίκα του γείτονα).

Η ελληνική κοινωνία είναι αφενός ταξική, αφετέρου δεν οργανώθηκε με καπιταλιστικούς όρους ανάπτυξης (για να απολαύσει ενδεχομένως και τα καλά του καπιταλισμού). Είναι όμως ταυτόχρνα και αρκούντως διαιρεμένη. Οι διχασμοί της είναι πολλοί και παντού, απλωμένοι με έναν συστημικό τρόπο σε όλες τις εκφάνσεις τις κοινωνίας. Από το ίδιο το άτομο, την οικογένεια, τα επιμέρους συστήματα (σχολείο, κόμματα, συνδικαλιστικές οργανώσεις, κλπ, ακόμη και την εκκλησία).

Θα λέγαμε επομένως πως οι εκφάνσεις του μίσους είναι μια κοινωνική συμπεριφορά βαθιά διχασμένων ανθρώπων, άρα και ανθρώπων ακινητοποιημένων. Ακινητοποιημέων γιατί πάντα η επίκληση για αλλαγή και πρόοδο γίνεται με αναφορά τους άλλους.

Κάτι τέτοιο δεν γίνεται άραγε -σε ψυχολογικό επίπεδο- στα άτομα, στις οικογένειες, στις ομάδες; πόσοι και πόσοι άνθρωποι μπλοκαρισμένοι και αδρανείς ζηλεύουν την επιτυχία του διπλανού τους. Πόσα ζευγάρια ταμπουρώνονται ο καθένας στο δικό του δίκιο και στείνουν έναν ανελέειτο πόλεμο στα χαρακώματα της οικογένειας, με μόνιμα θύματα τον άμαχο πληθυσμό (τα παιδιά).

Από την εποχή «που λεφτά υπήρχαν» μεσολάβησαν πολλά. Ο πλούτος άλλαξε χέρια και ο οικονομικός χάρτης της Ελλάδας αλλάζει συνεχώς προς το χειρότερο (με την αποβιομηχανοποίηση και την μαζική μεταφορά των επιχειρήσεων σε χώρες των Βαλκανίων). Σταδιακά αλλάζει και ο κοινωνικός χάρτης (έχουμε νέο κύμα μεταναστών προς τις πλούσιες χώρες του βορά και αντίστοιχα προσφυγικά ρεύματα που εγκλωβίζονται στη χώρα. Αύξηση του ποσοστού των συνταξιούχων, μειώσεις των γεννήσεων και επομένως μεγάλο δημογραφικό πρόβλημα). Τίποτα δεν πάει καλά και δεν διαφαίνεται καμιά προοπτική ανάπτυξης. Ε, αυτό μας θυμώνει. Και ψάχνουμε να βρούμε τρόπους να αντιδράσουμε και να επιβιώσουμε. Πριν όμως σταθούμε να ρίξουμε τις ευθύνες στους άλλους και πριν ακόμη ορίσουμε τους εχθρούς μας (γιατί προφανώς σε μια ταξική κοινωνία υπάρχουν) ας αποδεχθούμε πως αυταπατηθήκαμε.

Αυταπάτες κοινωνικές, οικογενειακές, προσωπικές!

Τι μπορεί να γίνει;

Οι αυταπάτες χρειάζονται κάποιο φως για να τις φωτίσουν. Οι κοινωνικές αυταπάτες χρειάζονται ενδοσκόπηση, αλλά και εγρήγορση. Το ίδιο και οι άλλες. Από που θα ξεκινήσουμε; Μάλλον από το να φωτίσουμε τις προσωπικές μας, δημιουργώντας ένα πλαίσιο, μια δυναμική προς τα πάνω, στα άλλα συστήματα, την οικογένεια και την κοινωνία.
Η αυταπάτη της οργής όταν διαλυθεί θα μας δείξει την μεγάλη μας θλίψη!!!