Πανελλήνιες εξετάσεις ...εμπιστοσύνης

Οι πανελλήνιες εξετάσεις αποτελούν το τελικό φίλτρο μιας πολύ επώδυνης διαδιακασίας που ξεκινά από πολύ νωρίς. Όλο το εκπαιδευτικό σύστημα, από το δημοτικό σχολείο ακόμη, έχει έναν εξεταστικοκεντρικό χαρακτήρα. Δεν εστιάζει στην γνώση, αλλά επικεντρώνεται στην “σωστή” προετοιμασία των παιδιών για το μέλλον. Στερεί επομένως από τα παιδιά την χαρά του βιώματος και της μάθησης στο εδώ και τώρα. Οι μαθητές γίνονται εργάτες της γνώσης, με εξαντλητικά ωράρια και πολλές αφόρητες συναισθηματικές πιέσεις από την οικογένεια και τους καθηγητές. Αισθάνονται από πολύ μικροί ότι είναι άξιοι μόνο αν πετυχαίνουν. Γίνονται ανταγωνιστικοί, φοβικοί και δεν εστιάζουν στην απόλαυση. Οι νέοι όμως έχουν και οράματα που δεν στριμώχνονται μέσα στα στενά όρια της επιτυχίας που ορίζουν οι άλλοι για αυτούς. Αντιλαμβάνονται αυτό που συμβαίνει, είναι κριτικοί, καμιά φορά αντιδρούν κιόλας. Είναι δύσκολο όμως για ένα νέο άνθρωπο σήμερα να ορίσει τις προσωπικές του συντεταγμένες. Το περιβάλλον είναι αβέβαιο και οι συνθήκες δύσκολες. Είναι η άτυχη γενιά που καλείται να ζήσει χειρότερα από τις προηγούμενες. Οι καλές επιλογές ελάχιστες και οι επιθυμίες πολλές. Πολλές δυστυχώς και οι προσδοκίες των γονιών από αυτά. Σε αυτό το ασφυκτικό πλαίσιο οι έφηβοι που είναι μπροστά στις πανελλήνιες εξετάσεις μοιάζουν μπερδεμένοι. Από την άλλη πολλοί γονείς έχουν ακόμη την αυταπάτη ότι οι εξετάσεις αυτές είναι το διαβατήριο για μια καλύτερη ζωή ή ακόμη χειρότερα για την ενηλικίωση των παιδιών τους.

Η ωριμότητα όμως του έφηβου και ο τρόπος με τον οποίο θα αυτονομηθεί δεν εξαρτάται αποκλειστικά από μια διαδιακασία, όπως είναι οι πανελλήνιες εξετάσεις. Εξαρτάται κυρίως από τα ψυχικά εφόδια που απέκτησε από την οικογένεια και το σχολείο και τις δεξιότητες που κατάφερε να αναπτύξει για να μπορεί να πραγματώνει τους στόχους του.

Οι πανελλήνιες εξετάσεις βέβαια δεν είναι άνευ σημασίας. Μπορούν να διευκολύνουν την μετάβαση προς την αυτονόμηση (συναισθηματική και επαγγελματική) και να της δώσουν μια προοπτική. Η σημαντικότητα τους λοιπόν – ως μέσο – και ο στιγμιαίος και ανταγωνιστικός τους χαρακτήρας δημιουργεί δικαιολογημένα ένα περιβάλλον άγχους. Ένα περιβάλλον όπου δοκιμάζεται η αντοχή των νέων, η ψυχραιμία τους, αλλά σίγουρα και η αυτοεκτίμηση τους.

Οι νέοι έχουν όνειρα για την ζωή αλλά ταυτόχρονα είναι ανασφαλείς με τις επιλογές τους. Διακατέχονται με άγχος ακόμη και πριν την διάρκεια των εξετάσεων, όπως και αργότερα. Τους φαντάζει δύσκολο ακόμη και να συμπληρώσουν μόνοι τους το κατά τα άλλα δαιδαλώδες μηχανογραφικό τους. Γιατί άραγε συμβαίνει αυτό; μην ξεχνάμε πως αυτά τα παιδιά ανήκουν στην γενιά που δεν έχουν μάθει από πολύ μικρά να κάνουν τίποτα δίχως την επίβλεψη ενός ενήλικα. Η καθοδήγηση και ο έλεγχος ήταν παντού: στο παιχνίδι, στο διάβασμα, στις σχέσεις. Η ίδια αγωνία υπήρχε και για τους βαθμούς του σχολείου, για τις εξετάσεις πιστοποίησης των αγγλικών, κλπ. Έτσι οι νέοι έμαθαν να μην πολυεμπιστεύονται τον εαυτό τους. Οι γονείς ήταν εκεί πάντα παρόντες, έξω από το σχολείο, το εξεταστικό κέντρο και πάντα μοιραζόταν την ίδια αγωνία με τα παιδιά τους – ίσως και μεγαλύτερη. Η ίδια εικόνα επικρατεί και έξω από τα εξεταστικά κέντρα των πανελληνίων εξετάσεων: γονείς μαζεμένοι, με την αγωνία έκδηλη στο πρόσωπό τους. Αν μπορούσαν να βάλουν λόγια στην αγωνία τους, αυτή θα έλεγε πολλά. Χρόνιες θυσίες, κόποι, έξοδα, στεναχώριες, χαρές, αναπανάληπτες στιγμές που ζήσαν με τα παιδιά τους. Και τώρα αυτά είναι μπροστά σε μια διαδικασία που αν πετύχουν θα φύγουν από το σπίτι (άντε να το αντέξεις), ενώ αν αποτύχουν θα μείνουν (άντε να το αντέξεις κι αυτό). Είναι σημαντικό να καταλάβουν οι γονείς τους λόγους που αγωνιούν. Είναι επειδή τα παιδιά τους θα φύγουν ή ο φόβος της αποτυχίας. Στην πρώτη περίπτωση χρειάζεται να αναρωτηθούν τι είδους σχέση έχουν με τον σύντροφό τους και πόσο αυτή θα επηρεαστεί με την απομάκρυνση του παιδιού από το σπίτι. Στην δεύτερη περίπτωση χρειάζεται να αναρωτηθούν πόσο έχουν θωρακίσει το παιδί τους να αντέχει τις αποτυχίες και να αντιλαμβάνεται την ευθύνη του. Αν δίνουν απαντήσεις στις αγωνίες τους, τότε δεν θα χρειαστεί να σταθούν έξω από τα εξεταστικά κέντρα. Μπορούν να συμπαρασταθούν στο παιδί τους με άλλους τρόπους, πιο ουσιαστικούς. Υπάρχει δηλαδή και η υγιής αγωνία, που όλοι οι γονείς έχουμε. Φέτος μάλιστα δεν γράφω για το άγχος που προκαλούν οι πανελλήνιες εξετάσεις μόνο ως ειδικός, αλλά κι ως γονιός μαθήτριας τρίτης Λυκείου. Το κυρίαρχο συναίσθημα που με διακατέχει είναι η χαρά και η περηφάνια μου να βλέπω το παιδί μου να παλεύει – γιατί αυτό παλεύει, όχι εμείς. Διαισθάνομαι τον κόπο της, το άγχος της και όλοι μαζί η υπόλοιπη οικογένεια προσπαθούμε να είμαστε αρωγοί και συμπαραστάτες σε αυτή την διαδικασία. Η μαγική λέξη είναι η εμπιστοσύση. Δύσκολα κατακτιέται, όταν όμως υπάρχει αποτελεί την ικανή συνθήκη να χωρέσουν εκεί μέσα και οι επιτυχίες και οι αποτυχίες. Η εμπιστοσύνη –που ξεκινά από την εμπιστοσύνη στον εαυτό μας - μπορεί να να επιτρέψει στον καθένα ξεχωριστά να υφαίνει τα δικά του προσωπικά νοήματα στην ζωή και να επιτρέπει και στους υπόλοιπους να έχουν τα δικά τους. Οι αληθινές εξετάσεις ή τουλάχιστον οι εξετάσεις που έχουν προηγηθεί για μαθητές και γονείς είναι αυτές της εμπιστοσύνης…

Το μέλλον των παιδιών μας λοιπόν δεν το κρίνουν οι πανελλήνιες. Το κρίνει κυρίως ο βαθμός ετοιμότητας ενός παιδιού να αυτονομηθεί. Και ευκαιρίες για να το πράξει θα έχει πολλές. Εύχομαι από καρδιάς μια ευκαιρία να είναι και οι φετινές πανελλήνιες εξετάσεις.

Γιώργος Γιαννούσης

Ψυχοθεραπευτής, οικογενειακός θεραπευτής

Διδάκτωρ του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας

giannousisgiorgos@gmail.com