«Εικόνα σου είμαι κοινωνία και σου μοιάζω»[1]
Εξελικτικά
οι κοινωνίες πάντα παρουσίαζαν δυσαρμονίες οι οποίες αντανακλώνται στις
ατομικές συμπεριφορές και αυτό εντείνεται κυρίως σε περιόδους κρίσης, όπως αυτή
που βιώνουμε στην παρούσα ιστορική συγκυρία, σε μια περίοδο, δηλαδή, όπου οι
άνθρωποι συμπιέζονται περισσότερο και οδηγούνται αρκετά συχνά σε καταστάσεις
απόγνωσης. Η δομή της προσωπικότητας και η κουλτούρα των ανθρώπων διαμορφώνεται
μέσα σε ένα συγκεκριμένο ιστορικό-κοινωνικό περιβάλλον, σε μια σαφώς δυναμική συναλλαγή και
αλληλεπίδραση με την υποκειμενικότητά τους. Σύμφωνα με αυτή την παραδοχή η δομή
της προσωπικότητας δομείται με τα υλικά του περιβάλλοντος και φέρει κυτταρικά
μέσα της τα μοτίβα του φέροντος κοινωνικού πλαισίου. Επομένως ακόμη και οι ψυχικές ασθένειες να είναι μεταμφιεσμένα κοινωνικά
μοτίβα ή αλλιώς προσωποποιημένες ψυχικές αντανακλάσεις του κοινωνικού. Όσο
μετασχηματίζονται οι κοινωνίες μετασχηματίζονται και οι ψυχικές της
αντανακλάσεις, είτε ως ασθένειες, είτε ως ψυχικά επιτεύγματα. Παραμένει κοινός
τόπος βέβαια ο ψυχισμός του ανθρώπου, ο οποίος διαχρονικά έχει μια εντελέχεια
προκαθορισμένη κυτταρικά, ωστόσο εξελίσσεται και μεταμορφώνεται αναλόγως των
μεταμορφώσεων του κοινωνικού και πολιτισμικού γίγνεσθαι.
Η
κάθε κοινωνία γεννά επομένως τις δικές της δυσλειτουργίες και η προμετωπίδα των
ψυχικών δυσλειτουργιών της δικής μας εποχής συμπυκνώνεται στην τεράστια
δυσκολία των σχέσεων (συντροφικών, γονεϊκών, φιλικών, κ.λπ.), καθώς και στην
κυριαρχία του άγχους είτε προς τα πάνω, ως αγχώδεις διαταραχές και πανικούς,
είτε προς τα κάτω ως παθολογικοποίηση του συναισθήματος (κατάθλιψη).
Για
να γίνει περισσότερο διάφανη η εικόνα της σύνδεσης της ψυχικής ασθένειας και
της υγείας με το κοινωνικό αρκεί να επιχειρήσουμε να συνδέσουμε το ατομικό
σύμπτωμα με το συλλογικό και πολιτισμικό πλαίσιο στο οποίο αναδύεται:
Παραδείγματος
χάρη, πως εξηγούμε την έξαρση των ψυχαναγκασμών στην εποχή μας; Σήμερα οι
ψυχαναγκασμοί κυριαρχούν, από τους πολύ απλούς, όταν κάποιος θέλει να
τακτοποιεί τα πράγματα, μέχρι τους πιο δυσλειτουργικούς. Ο βαθύτερος λόγος
είναι επειδή οι δυτικές κοινωνίες δεν έχουν τελετουργίες, δηλαδή οι συμβολικές
αναπαραστάσεις των νοημάτων της ζωής και παράλληλα τα συνεκτικά σημεία των
κοινωνιών. Όταν δεν υπάρχουν αυτές οι συλλογικές τελετουργίες οι άνθρωποι
δημιουργούν αναγκαστικά τις δικές τους ατομικές τελετουργίες. Ως εκ τούτου οι
ψυχαναγκασμοί είναι μικρές ιδιωτικές τελετουργίες που αυξάνουν την πίστη στον
εαυτό (π.χ. αν περνάω πάντα από την ίδια πλευρά του πεζοδρομίου δεν θα πάθω
κακό, κλπ.). Αφού δεν υπάρχουν συλλογικά μοτίβα τελετουργιών και η αίσθηση μιας
συλλογικής πίστης (όχι κατ’ ανάγκη θρησκευτικής), εγώ δημιουργώ τα δικά μου για
να νιώθω ασφαλής. Και σήμερα οι άνθρωποι στερούμαστε από συλλογικά νοήματα και
τις αντίστοιχες συμβολικές τους αναπαραστάσεις τόσο για τη ζωή, όσο κι για το
θάνατο.
Η κατάθλιψη από την άλλη είναι το βασικό σύμπτωμα των ανθρώπων σε μια κοινωνία που τρέχει. Είναι η τιμωρία της έλλειψης βραδύτητας. Τρέχουμε, συλλέγουμε εμπειρίες, νοηματοδοτούμε την ύπαρξή μας και τις προσωπικές μας συντεταγμένες με βάση τη συλλογή των εμπειριών (ταξίδια, δραστηριότητες και γενικά ένα μοτίβο κατανάλωσης), όμως ξεχνάμε ότι οι εμπειρίες έχουν μια αξία συμβολική και κυριολεκτική μόνο όταν μετασχηματίζονται σε νέα γνώση και διαφορετική πράξη.
Η
διασύνδεση των ατομικών συμπτωμάτων, ως ψυχικές διεργασίες, με το κοινωνικό και
πολιτισμικό πλαίσιο στο οποίο αναδύονται έχει μια σημασία γιατί όταν
διασυνδέουμε το ατομικό σύμπτωμα με το κοινωνικό του πλαίσιο τότε βοηθάμε σε
δύο κατευθύνσεις, αφενός αποενοχοποιούμαι το άτομο, γιατί ο άνθρωπος σήμερα
είναι τρομερά ενοχοποιημένος (καλείται σε ένα κατακερματισμένο κόσμο να τα
βγάλει πέρα μόνος του) και αφετέρου του δίνουμε την δυνατότητα και τον χώρο να
αναλάβει την ευθύνη της προσωπικής του αλλαγής.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου