Για πολλές δεκαετίες αυτό ήταν το πρόσημο του ανθρώπου στη Δύση, ένα ατομοκεντρικό ον που εκτονώνει τα πάθη του μέσα από το «δικαίωμα» στην κατανάλωση. Το μοντέλο αυτό έφτασε στα όρια του στις μέρες μας, αφού προηγουμένως οδήγησε εκτός των άλλων και σε μια εκτεταμένη κλιματική κρίση, επιζήμια για το περιβάλλον και τον άνθρωπο. Το μοντέλο της άκρατης κατανάλωσης δεν είναι πλέον λειτουργικό κι εγκυμονεί κινδύνους σε όλα τα πεδία.
Βέβαια τα συστήματα εξουσίας έχουν κινητοποιηθεί και πασχίζουν με γνωστούς και νέους τρόπους να δημιουργήσουν νέες ισορροπίες και νέα διακυβεύματα. Στην προσπάθεια αυτή ένας παλιός τρόπος, ο φόβος, έρχεται με ένα νέο πρόσωπο να συνδράμει στη μετάλλαξη και αναπαραγωγή της υφιστάμενης κατανομής εξουσίας.
Χρειάζεται επομένως να δούμε με περισσότερο σκεπτικισμό την εξάπλωση του φόβου ως το νέο κοινωνικό μοντέλο διαχείρισης των κρίσεων και των ενδεχόμενων κοινωνικών εντάσεων, άρα και χειραγώγησης της μάζας, όπου ο οδηγός δεν είναι πλέον η εκτόνωση αλλά η συμμόρφωση.
Οι νέες συνθήκες απαιτούν συμμορφωμένους ανθρώπους, ίσως όχι όπως ο πρώιμος βιομηχανικός εργάτης, αλλά ένα μοντέλο αυτόκλητης συμμόρφωσης, η οποία επενδύεται ιδεολογικά ως το νέο αξίωμα των «υγιών» κοινωνιών. Η συμμόρφωση ως διαδικασία είναι ένα διακύβευμα που βεβαίως αναπτύσσεται ευκολότερα στο πρόσφορο έδαφος της κοινωνικής απομόνωσης.
Το ιδεολόγημα αυτό καλλιεργείται χρόνια τώρα, όμως η συγκυρία της πανδημικής κρίσης του covid-19 έρχεται να του δώσει μια νέα μεγάλη ώθηση. Τι ακριβώς επιχειρείται; Η ρήξη οποιαδήποτε μορφής ολιστικής θέασης των κοινωνιών. Η εξάρθρωση της ολότητας των κοινωνιών γίνεται το βασικό ιδεολόγημα, ένα ιδεολόγημα που δημιουργεί μια ψευδή συνείδηση στο κάθε ξεχωριστό της μέλος, το οποίο κατά συνέπεια απογυμνώνεται από τις κοινωνικές του αναφορές και μένει ακάλυπτος και μόνος έναντι μιας ατομικής ευθύνης που τον ενοχοποιεί ως τον μόνο υπεύθυνο και υπαίτιο.
Η κοινωνία με άλλα λόγια γίνεται αντιληπτή ως άθροισμα ατόμων και όχι ως ένα πλέγμα κοινωνικών σχέσεων και αντιστοίχως όλα τα επιμέρους συστήματα, όπως η οικογένεια, εκλαμβάνονται όχι μέσα από το πρίσμα της διασύνδεσης, αλλά νοούνται ως αυθύπαρκτες οντότητες που λειτουργούν ανεξάρτητα από τους κοινωνικο-πολιτισμικούς παράγοντες και το κυρίαρχο σύστημα αξιών.
Η αναζήτηση όμως της ταυτότητας, ατομικής ή συλλογικής, έξω από το κοινωνικό γίγνεσθαι και τη φυσική πραγματικότητα, ιδεολογικοποιεί το πρόβλημα και μετατρέπει την ανάλυση των δομικών κοινωνικών αιτιάσεων σε ψυχολογία των ατομικών διαφορών. Έτσι όμως αποσυνδέει την ατομική βιογραφία από τις συλλογικές της αναφορές και την αποστειρώνει από τις κοινωνικές μορφοποιήσεις που εγκολπώνονται μέσα της.
Το κυρίαρχο εργαλείο της παραπάνω αποδιάρθρωσης του κοινωνικού είναι η αίσθηση της διασύνδεσης που παρέχει η τεχνολογία. Οι άνθρωποι όλο και περισσότερο αισθάνονται διασυνδεδεμένοι δίχως να είναι όμως στην πραγματικότητα. Αυτή η εργαλειοποίηση του ανθρώπου επιχειρείται μέσα από τις μεγάλες δυνατότητες του διαδικτύου, μέσω του οποίου οι άνθρωποι δίχως να μετακινούνται θα εργάζονται, θα διασκεδάζουν και θα επικοινωνούν.
Γίνεται επομένως ευθέως κατανοητό πως το ανάθεμα που ρίχνει ο κίνδυνος της πανδημίας του covid-19 είναι στην έννοια του κοινωνικού δεσμού, η οποία ενοχοποιείται και προκρίνεται αντ’ αυτής η ασώματη επικοινωνία και κατά κάποιο τρόπο η ασυναισθηματική, διαλλειπτική και απόμακρη κοινωνικότητα του διαδικτύου, ακόμη και στο φυσικό περιβάλλον.
Αυτή η πράγματι ιδιότυπη μοναξιά του ανθρώπου, καθώς και ο ιδιόμορφος εγκλωβισμός στον απέραντο κόσμο του διαδικτύου δημιουργεί ένα νέο υπόδειγμα ανθρώπου, ενός ανθρώπου που δεν μεταβάλλεται απλώς η κουλτούρα του, αλλά μεταβαίνει σε ένα νέο ανθρωπολογικό είδος, τον μετ-άνθρωπο του διαδικτύου.
Θα ήθελα να περικλείσω όμως αυτή την αναφορά με κάτι αισιόδοξο, πως ο άνθρωπος δύναται υπό οποιεσδήποτε συνθήκες να νοηματοδοτεί τη ζωή του και να φύεται στις ρωγμές της ιστορίας με την ελπίδα να αναγεννηθεί σε κάτι νέο, δυνατό κι όμορφο.
Εδώ λοιπόν στις ρωγμές των κρίσεων και σε ό,τι μας κάνουν να νιώθουμε ας αισθανθούμε πως δεν είμαστε μόνοι, διότι τα συναισθήματά μας έχουν σφυρηλατηθεί στο αμόνι της συγκυρίας, έχουν τις ρίζες τους και αλληλεπιδρούν με το ευρύτερο κοινωνικο-ιστορικό γίγνεσθαι κι ως εκ τούτου μας συνεγείρουν σε μια σχεσιακή κατεύθυνση ως αναγκαία και ικανή παράμετρο της αυτοπραγμάτωσής μας.
Έχουμε λοιπόν
ανθρωπολογικό χρέος να αντισταθούμε στη μοναξιά που μας επιβάλλεται και να
ορίσουμε το νέο σχεσιακό περιβάλλον ενισχύοντας τον κοινωνικό δεσμό.
Η αντίσταση στον φόβο είναι η μέγιστη πολιτική πράξη
των καιρών μας
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου